Zasadniczy, trójstopniowy podział terytorialny państwa jest fundamentem dla racjonalnego kształtowania ośrodków władzy publicznej, wykonywania administracji, świadczenia usług publicznych dla obywateli, wydatkowania publicznych środków finansowych. - Aktualności - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

Zgodnie z art. 15 Konstytucji RP, prawidłowy podział spełniać powinien dwa warunki: odzwierciedlać odczucia społeczne co do przynależności do danej wspólnoty lokalnej oraz zapewniać zdolność wykonywania przez nie zadań publicznych. Z uwagi na, w dużej mierze, ocenny charakter konstytucyjnych kryteriów podziału, sprawdzenie czy w każdym przypadku oczekiwania społeczne pokrywają się z przesłankami czysto racjonalnymi wymagało czasu i praktyki, co zagwarantował ustawodawca przez blisko dwuletni okres od wprowadzenia reformy administracji publicznej . Okres ten dał podstawę do sformułowania ocen i rozważenie ewentualnych korekt, czego efektem było podjęcie w dniu 12 grudnia 2000 r. ustaleń przez Radę Ministrów w związku z przyjęciem dokumentu rządowego "Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa" .

Oceny nowego zasadniczego podziału terytorialnego dokonały także Sejm (11 maja 2001 r.) i Senat RP (11 stycznia 2001 r.).

Generalnie rzecz ujmując wszystkie trzy oceny - przyjmując nowy podział za poprawny i spełniający założenia reformy administracji publicznej - uznały za konieczne:

• podjęcie pilnych inicjatyw zmierzających do łączenia się miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę swych władz w tych miastach;
• przeprowadzenie niezbędnych korekt istniejącego podziału terytorialnego zmierzających do likwidowania lokalnych konfliktów, uwzględnienia więzi społecznych oraz lepszego wykorzystania środków publicznych.
  

I.
Rada Ministrów uznała potrzebę rozpoczęcia przez ministra spraw wewnętrznych i administracji pilnych działań prowadzących do łączenia się miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę swych władz w tych miastach, z uwagi na znaczące dysproporcje występujące w zakresie potencjału instytucjonalnego jednostek powiatowych, które wobec analizy wskazującej na znacząco wyższy potencjał miast na prawach powiatu i szczególnie niski potencjał powiatów pozbawionych większych ośrodków miejskich pozwala stwierdzić, że dane świadczą o znacząco mniejszych zasobach tych powiatów służących do wypełniania powiatowych zadań publicznych, W charakterze kryteriów przyjęto przede wszystkim wskaźniki demograficzne dotyczące miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę w tych miastach, ale również szczególne uwarunkowania geograficzne.
Głównym kryterium jest wielkość miasta na prawach powiatu - proponuje się stosować procedurę wyłącznie do miast o liczbie mieszkańców poniżej 150 tys..
Kryteria dodatkowe odnoszą się do:

1. proporcji liczby mieszkańców w mieście do liczby mieszkańców powiatu (wartość graniczna wskaźnika = 1.5), co związane jest z udziałem przedstawicieli z terenu aktualnych jednostek w radzie przyszłego powiatu,
2. wielkości powiatu, a w szczególności nie przekroczenia przez powiat progu 50 tys. mieszkańców,
3. szczególnych uwarunkowań geograficznych - przypadek taki zachodzi w powiecie rybnickim i mieście Rybnik (powiat składa się z 5 gmin zlokalizowanych w trzech rozłącznych skupieniach wokół miasta).

Procedury łączenia stosowane będą dla tych par miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę w tych miastach, które spełniają kryterium główne i przynajmniej jedno z kryteriów dodatkowych. Według danych demograficznych na 31.12.2000 r. kryteria powyższe spełnia 25 par jednostek.
Trzeba podkreślić, że wspomniana wyżej nowelizacja ustawy o samorządzie powiatowym wprowadza mechanizmy obowiązkowej konsultacji społecznej przy każdej zmianie podziału terytorialnego oraz opinii lokalnych władz. Konsultacje i opinie, nie są wiążące dla Rady Ministrów z jednym wyjątkiem. Rada Ministrów będzie związana pozytywnym wynikiem konsultacji i opinii na temat połączenia miasta na prawach powiatu z powiatem mającym siedzibę swych władz w tym mieście.
Przeprowadzenie tych procedur, w których istotnym elementem jest zasięgnięcie konsultacji - opinii wspólnot lokalnych, pozwoli zweryfikować rzeczywiste dążenia tychże społeczności i skonfrontować je z wnioskami płynącymi z przeprowadzonych analiz i zgromadzonych danych. 
Minister spraw wewnętrznych i administracji wystąpi więc do 50 jednostek samorządowych (par miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę władz w tym mieście) z prośbą o wyrażenie opinii (poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami) w sprawie połączenia miasta na prawach powiatu z powiatem mającym siedzibę władz w tym mieście w jeden wspólny powiat.

II.
Wnioski w sprawie zmian zasadniczego podziału terytorialnego państwa, złożone za pośrednictwem wojewodów do ministra właściwego do spraw administracji publicznej¹ były rozpatrywane przez pryzmat ocen zasadniczego podziału terytorialnego przeprowadzonego przez Rząd, Senat i Sejm RP. Proponuje się utworzenie 7 nowych powiatów. Jako kryteria tworzenia nowych powiatów przyjęto:

1. zdecydowaną przewagę pozytywnych opinii dotyczących utworzenia nowego powiatu ze strony podmiotów regionalnych i lokalnych (wojewodów, samorządów województw oraz powiatów i gmin objętych proponowaną zmianą),
2. fakt pełnienia przez wnioskowaną siedzibę władz nowego powiatu tej funkcji przed rokiem 1975,
3. istnienie silnych więzi społecznych, kulturowych i geograficznych pomiędzy gminami wchodzącymi w skład wnioskowanych powiatów oraz równoczesne istnienie konfliktów lokalnych w powiatach, do których gminy te należą obecnie.

Natomiast nie postuluje się zmian dokonywanych na obszarze tzw. powiatów ziemskich, czyli powiatów z siedzibą władz w miastach na prawach powiatu, ze względu na prowadzone odrębnie prace nad procedurami prowadzącymi do łączenia miast na prawach powiatu z powiatami mającymi siedzibę władz w tych miastach.

Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie tworzące 7 nowych powiatów: brzeziński, gołdapski, leski, łobeski, sztumski, wschowski, węgorzewski.

Ponadto wprowadzono zmiany granic powiatów, polegające na wyłączeniu gminy z jednego powiatu celem przyłączenia jej do innego powiatu. Zmiany takie proponuje się dla trzech par powiatów:

1. przesunięcie gminy Fajsławice w województwie lubelskim z powiatu krasnostawskiego do powiatu świdnickiego.
   Za wnioskiem przemawia fakt silniejszych powiązań funkcjonalnych gminy Fajsławice ze Świdnikiem niż Krasnymstawem (wielu mieszkańców Fajsławic pracuje, uczy się lub korzysta z placówek ochrony zdrowia w Świdniku);
2. przesunięcie gmin Wesoła i Sulejówek w województwie mazowieckim z powiatu mińskiego do powiatu warszawskiego.
   Za zmianą taką przemawia fakt wyjątkowo silnych powiązań funkcjonalnych z Warszawą: około 70% mieszkańców obu gmin codziennie przebywa w Warszawie - jako miejscu pracy, nauki, zakupów, korzystania z placówek kulturalnych czy ochrony zdrowia;
3. przesunięcie gminy o statusie miasta Sławków z powiatu olkuskiego do będzińskiego. Zmiana granic wyżej wymienionych powiatów skutkuje zmianą granic województw małopolskiego i śląskiego.
   
   Za dokonaniem powyższej zmiany przemawiają wykształcone od wielu lat silne powiązania gospodarcze, społeczne, funkcjonalne i przestrzenne miasta Sławkowa z aglomeracją śląską (sąsiedztwo zakładów przemysłowych Zagłębia oraz instytucji powiatowych i rejonowych obsługujących mieszkańców).

Nie przewiduje się pozytywnego rozpatrzenia wniosków w sprawie przesunięcia gmin pomiędzy powiatami w przypadku, gdy taka zmiana powodowałaby znaczne osłabienie powiatu, w którym gmina znajduje się obecnie, gdy brak jest danych na temat istnienia konfliktów lokalnych lub gdy wnioski zostały negatywnie zaopiniowane przez wojewodów i samorządy województw.

¹ 13 wniosków w sprawie utworzenia nowych powiatów, 11 wniosków w sprawie zmiany przynależności powiatowej gmin nie związanych ze zmianą granic województw, 4 wniosków w sprawie zmiany przynależności powiatowej gmin skutkujące zmianą granic województw oraz 1 wniosek w sprawie zmiany nazwy i siedziby władz powiatu.